Quần thể danh thắng Tràng An: Di sản thiên nhiên và văn hóa thế giới

Quần thể danh thắng Tràng An, tọa lạc tại tỉnh Ninh Bình, miền Bắc Việt Nam, gần rìa phía nam đồng bằng sông Hồng, là một di sản hỗn hợp văn hóa và thiên nhiên. Khu vực này chủ yếu nằm trong ba khu vực được bảo vệ: Cố đô Hoa Lư, Khu danh thắng Tràng An – Tam Cốc – Bích Động và Rừng đặc dụng Hoa Lư. Di sản này bao phủ 6.226 ha trong khối núi đá vôi Tràng An, và được bao quanh bởi một vùng đệm rộng 6.026 ha, chủ yếu là đất nông thôn với những cánh đồng lúa. Có khoảng 14.000 cư dân, phần lớn là các gia đình làm nông nghiệp tự cung tự cấp, nhưng phần lớn diện tích của di sản không có người ở và còn ở trạng thái tự nhiên.

Tràng An có ý nghĩa toàn cầu như một cảnh quan karst nhiệt đới ẩm ướt nổi bật trong giai đoạn cuối của quá trình tiến hóa địa mạo. Nó được cấu tạo bởi nhiều nón và tháp karst cổ điển và một mạng lưới các vùng trũng kín được nối với nhau bởi một hệ thống đường thủy ngầm phức tạp, một số có thể đi lại bằng thuyền nhỏ. Khu vực này độc đáo ở chỗ đã bị biển xâm chiếm nhiều lần trong quá khứ địa chất gần đây nhưng hiện nay đã nổi lên trên đất liền. Sự pha trộn giữa những ngọn núi cao chót vót được bao phủ bởi rừng mưa tự nhiên, với các lưu vực nội địa rộng lớn và các hang động hẹp chứa dòng nước chảy êm đềm, tạo nên một cảnh quan vô cùng đẹp và yên bình.

Các di tích khảo cổ trong hang động tiết lộ một chuỗi chiếm đóng và sử dụng liên tục có ý nghĩa quan trọng trong khu vực, trải dài hơn 30.000 năm. Có bằng chứng thuyết phục cho thấy cách các nhóm người đầu tiên thích nghi với cảnh quan thay đổi trong khối núi, bao gồm một số thay đổi khí hậu và môi trường khắc nghiệt nhất trong lịch sử gần đây của hành tinh.

Tràng An là một địa điểm nổi bật ở Đông Nam Á, thể hiện cách con người thời kỳ đầu tương tác với cảnh quan tự nhiên và thích nghi với những thay đổi lớn về điều kiện khí hậu, địa lý và môi trường trong khoảng thời gian hơn 30.000 năm. Lịch sử văn hóa lâu đời gắn liền với sự tiến hóa địa chất của khối núi đá vôi Tràng An vào cuối kỷ Pleistocen và đầu kỷ Holocene, khi cư dân phải chịu đựng một số thay đổi khí hậu và môi trường hỗn loạn nhất trong lịch sử Trái đất, bao gồm cả việc cảnh quan bị nhấn chìm lặp đi lặp lại do dao động mực nước biển. Trong một cảnh quan nhỏ gọn có nhiều địa điểm bao gồm nhiều thời kỳ và chức năng, bao gồm các hệ thống định cư của con người thời kỳ đầu.

Cảnh quan karst tháp đặc biệt tuyệt đẹp của Tràng An được thống trị bởi một dãy ngoạn mục gồm các tháp đá vôi phủ rừng cao tới 200m, được liên kết ở những nơi bằng các rặng núi sắc nhọn bao quanh các vùng trũng sâu chứa đầy đường thủy được kết nối với nhau bởi vô số hang động ngầm. Tất cả những đặc điểm này góp phần tạo nên trải nghiệm đa giác quan cho du khách, được nâng cao bởi màu sắc tương phản và luôn thay đổi – rừng mưa nhiệt đới xanh thẳm, đá và vách đá vôi xám, nước xanh lam và bầu trời xanh rực rỡ, và các khu vực sử dụng của con người bao gồm ruộng lúa xanh vàng. Du khách, được chở trên những chiếc thuyền tam bản truyền thống do người dân địa phương chèo lái, trải nghiệm sự kết nối mật thiết với môi trường tự nhiên và cảm giác thư thái, thanh bình và an toàn. Những ngọn núi hùng vĩ, hang động bí mật và những địa điểm linh thiêng ở Tràng An đã truyền cảm hứng cho con người qua vô số thế hệ.

Tràng An là một di sản địa chất tuyệt vời, thể hiện một cách đặc biệt trên toàn cầu, giai đoạn cuối của quá trình tiến hóa cảnh quan karst tháp trong môi trường nhiệt đới ẩm. Việc chia cắt sâu một khối núi đá vôi nâng lên trong khoảng thời gian năm triệu năm đã tạo ra một loạt các dạng địa hình karst cổ điển, bao gồm nón, tháp, vùng trũng kín (cockpit), thung lũng thoát nước nội địa (poljes), hang chân và hang động ngầm được trang trí bằng thạch nhũ. Sự hiện diện của các dạng chuyển tiếp giữa karst ‘fengcong’ với các rặng núi nối các tháp và karst ‘fenglin’ nơi các tháp đứng cô lập trên đồng bằng phù sa là một đặc điểm cực kỳ quan trọng của di sản. Tràng An là một hệ thống karst tự sinh khác thường, chỉ được nuôi dưỡng bởi nước mưa và bị cô lập về mặt thủy văn với các con sông trong địa hình xung quanh. Việc bị biển xâm chiếm trước đây đã biến khối núi thành một quần đảo trong một số thời kỳ, mặc dù ngày nay nó đã hoàn toàn nổi lên trên đất liền. Sự dao động của mực nước biển được chứng minh bằng một loạt các vết lõm xói mòn theo độ cao trên các vách đá, với các hang động liên quan, nền tảng cắt sóng, trầm tích bãi biển và các lớp vỏ sò biển.

Quần thể danh thắng Tràng An có quy mô và phạm vi đủ lớn để bao gồm gần như toàn bộ khối núi đá vôi, với đầy đủ các dạng địa hình karst tháp cổ điển và các quá trình địa mạo liên quan. Tất cả các hang động và các địa điểm khác được biết đến có ý nghĩa khảo cổ đều được bao gồm. Địa hình rất gồ ghề nhìn chung đã cô lập khu vực khỏi sự chiếm đóng và sử dụng thâm canh, và phần lớn bên trong của nó vẫn ở trạng thái tự nhiên. Trong các khu vực tự nhiên rộng lớn của di sản, không có công trình nào cản trở cảnh quan hoặc làm giảm sức hấp dẫn thẩm mỹ. Các khu vực có người ở chủ yếu là các làng truyền thống nhỏ và các khu vườn và ruộng lúa liên quan do nông dân tự cung tự cấp canh tác. Phần lớn di sản nằm trong ba khu bảo tồn được chỉ định chính thức và chứa một số địa điểm khác được bảo vệ theo Nghị định của Chính phủ. Một vùng đệm rộng lớn bao quanh di sản và được thiết kế để bảo vệ nó khỏi các tác động bên ngoài. Nó chứa nhiều ngôi làng nhỏ cùng với các khu vườn, trang trại và ruộng lúa, và cả quần thể chùa Bái Đính được xây dựng lại gần đây.