Giai cấp và đấu tranh giai cấp

Khái niệm giai cấp

Theo V.I. Lênin trong tác phẩm “Sáng kiến vĩ đại”, giai cấp là những tập đoàn lớn, phân biệt bởi địa vị trong hệ thống sản xuất xã hội, quan hệ với tư liệu sản xuất (thường được pháp luật quy định), vai trò trong tổ chức lao động, và cách thức hưởng thụ của cải xã hội. Bản chất của sự phân hóa giai cấp là sự phân chia thành kẻ bóc lột và người bị bóc lột. Lịch sử chứng minh sự tồn tại các giai cấp đối kháng: chủ nô – nô lệ, địa chủ – nông nô, tư sản – vô sản. Giai cấp nắm giữ tư liệu sản xuất chủ yếu thường nắm quyền lực chính trị, trở thành giai cấp thống trị. Khái niệm giai cấp phản ánh mối quan hệ kinh tế – chính trị giữa các nhóm người, thể hiện sự khác biệt và đối lập về kinh tế, chính trị. Cần phân biệt giai cấp với tầng lớp, là sự phân tầng trong cùng một giai cấp (ví dụ: công nhân giản đơn, công nhân chuyên gia).

Nguồn gốc giai cấp

Chủ nghĩa Mác – Lênin chỉ ra rằng giai cấp và đấu tranh giai cấp là hiện tượng lịch sử, không phải bản chất cố hữu của con người. Nguồn gốc của giai cấp là chế độ tư hữu tư liệu sản xuất, đặc biệt là tư liệu sản xuất chủ yếu, cùng với sự phát triển lực lượng sản xuất tạo ra lao động thặng dư. Tuy nhiên, chế độ tư hữu không tự ý hình thành mà tuân theo quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với lực lượng sản xuất. Nguồn gốc sâu xa của giai cấp là sự phát triển chưa hoàn thiện, chưa xã hội hóa cao của lực lượng sản xuất. Khi lực lượng sản xuất đạt trình độ xã hội hóa cao, chế độ tư hữu sẽ bị xóa bỏ, dẫn đến sự biến mất của giai cấp. Sự hình thành giai cấp trong lịch sử có hai hình thức cơ bản: do bạo lực hoặc do quy luật kinh tế phân hóa người sản xuất hàng hóa.

Vai trò của đấu tranh giai cấp

Đấu tranh giai cấp là cuộc đấu tranh của quần chúng bị áp bức, bóc lột chống lại giai cấp thống trị, nhằm giải quyết mâu thuẫn lợi ích kinh tế, chính trị. Đấu tranh giai cấp biểu hiện dưới nhiều hình thức: kinh tế, tư tưởng, chính trị, dân tộc, tôn giáo, văn hóa… Vấn đề chính quyền, quyền lực nhà nước là trung tâm của đấu tranh giai cấp, đặc biệt khi đấu tranh đạt đến trình độ chính trị, trở thành cách mạng xã hội.

Nhà nước là công cụ bạo lực có tổ chức, ra đời do đấu tranh giai cấp để duy trì trật tự xã hội theo ý muốn của giai cấp thống trị. Lịch sử chứng kiến các kiểu nhà nước: chủ nô, phong kiến, tư sản, đều là công cụ chuyên chính của giai cấp bóc lột. Khác với các kiểu nhà nước trên, nhà nước chuyên chính vô sản là kiểu nhà nước mới, “nửa nhà nước”, tồn tại trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, là công cụ của giai cấp công nhân và nhân dân lao động.

Đấu tranh giai cấp là động lực, phương thức phát triển của xã hội có đối kháng giai cấp. Lịch sử nhân loại là lịch sử đấu tranh giai cấp dưới nhiều hình thức, dẫn đến sự ra đời của phương thức sản xuất mới thông qua cách mạng xã hội. Trong xã hội có giai cấp, đấu tranh giai cấp là cơ chế giải quyết mâu thuẫn trong phương thức sản xuất, đáp ứng nhu cầu phát triển lực lượng sản xuất, thúc đẩy tiến bộ xã hội.